27
07
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Nedir?
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), çocukluk çağından başlayarak yetişkinliğe kadar devam eden bir nörolojik bozukluktur. Bu bozukluğun ana belirtileri dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüselliktir.
DEHB’nin dikkat eksikliği belirtileri arasında, dikkatini sürdürmekte güçlük çekme, dikkat dağınıklığı, detayları kaçırma, hafıza sorunları, işleri tamamlamada zorluk çekme gibi durumlar yer alır. Hiperaktivite belirtileri arasında aşırı hareketlilik, yerinde duramama, el ayak çırpma, sürekli konuşma ve sık sık farklı aktivitelere geçme yer alır. Dürtüsellik belirtileri ise davranışların sonuçlarını düşünmeden hareket etme, sabırsızlık, ani öfke patlamaları, düşünmeden konuşma gibi durumları kapsar.
DEHB, genellikle çocukluk çağında başlar ve ergenlik dönemine kadar devam edebilir. Ancak, bazı insanlar bu bozukluğu yetişkinlikte de yaşayabilir. DEHB’nin belirtileri, kişinin yaşına, cinsiyetine ve diğer faktörlere bağlı olarak değişebilir.
Dikkat eksikliği belirtileri, genellikle dersleri takip etme, ev ödevlerini yapma, çalışma odaklı işlerde verimli olma ve uzun süreli görevleri tamamlama gibi görevlerle ilgili zorlukları içerir. Kişi ayrıca, dağınık olabilir, kolayca dikkatini başka yerlere kaydırabilir ve detayları kaçırabilir.
Hiperaktivite belirtileri arasında, aşırı hareketlilik, yerinde duramama, düzensiz bir uyku düzeni, sabırsızlık, sık sık konuşma ve sık sık farklı aktivitelere geçme yer alır. Kişi, genellikle diğer insanlarla birlikte oturmakta veya dinlenmekte zorlanabilir.
Dürtüsellik belirtileri, kişinin davranışlarının sonuçlarını düşünmeden hareket etme, tehlikeli davranışlar sergileme veya sabırsızlıkla ilgili olabilir. Kişi, düşünmeden konuşabilir, başkalarını keserek konuşabilir veya işleri tamamlamadan önce bir sonraki göreve geçebilir.
DEHB’nin nedeni tam olarak bilinmese de, genetik faktörler, beyindeki kimyasal dengesizlikler, hamilelik veya doğum sırasındaki komplikasyonlar, çevresel faktörler ve beyindeki yapısal farklılıklar gibi birçok faktörün rol oynayabileceği düşünülmektedir.
DEHB tedavisinde, bireysel ihtiyaçlara göre psikoterapi, ilaç tedavisi veya her ikisi bir arada kullanılabilir. Ayrıca, ebeveynlerin ve öğretmenlerin davranış değiştirme stratejileri, eğitim programları ve özel eğitim hizmetleri de yararlı olabilir.
DEHB Herkeste mi Görülür?
DEHB herkeste görülmese de, dünya genelinde yaygın bir durumdur. Yaklaşık olarak her 20 kişiden birinde DEHB bulunduğu düşünülmektedir. DEHB, genellikle çocukluk çağında ortaya çıkar ve ergenlik dönemine kadar devam edebilir. Ancak, bazı insanlar DEHB’yi yetişkinlikte de yaşayabilirler. DEHB’nin erkeklerde kızlara oranla daha sık görüldüğü bilinmektedir.
DEHB’nin Belirtileri Nelerdir?
DEHB’nin belirtileri, farklı yaş gruplarındaki kişilerde değişebilir. Ayrıca, belirtiler kişiden kişiye değişebilir ve her zaman aynı şekilde ortaya çıkmayabilir. Bazı yaygın DEHB belirtileri şunlardır:
Dikkat eksikliği belirtileri:
• Görevleri tamamlama konusunda zorluk yaşama
• Detaylara odaklanmakta zorlanma
• Dikkatin kolayca dağılması
• İşleri düzenlemekte zorluk yaşama
• İşitilenleri anlamakta zorluk yaşama
• Çabuk sıkılma ve ilgi alanlarını değiştirme
• Sık sık unutkanlık yaşama
• Sık sık kaybolma ve eşyaları kaybetme
Hiperaktivite/İstikrarsızlık belirtileri:
• Sürekli hareket etme veya duramama
• Sessizce oturma konusunda zorluk yaşama
• Hareketli olmak için fırsat arama
• Dürtüsel davranışlar sergileme
• Çok fazla konuşma veya kesintiye uğramış konuşma
• Bekleme sırasında sabırsızlık
• Başkalarını sürekli olarak rahatsız etme
• Riskli davranışlar sergileme
DEHB belirtileri, çocukluk döneminde genellikle daha belirgin görülür ve yetişkinlikte hafifleyebilir veya farklı bir şekilde ortaya çıkabilir. Yetişkinlerde DEHB belirtileri arasında, iş performansında düşüş, stresle başa çıkmada zorluklar, düzensiz yaşam tarzı, ilişki sorunları ve madde bağımlılığı gibi problemler yer alabilir.
Sağlık ile ilgili sertifika programları için tıklayınız.
DEHB’nin Belirtileri Ne Zaman Ortaya Çıkar ?
DEHB belirtileri genellikle çocukluk döneminde başlar ve genellikle altı yaşından önce görülür. Belirtiler bazen daha erken yaşlarda bile ortaya çıkabilir. DEHB belirtileri, ergenlik dönemi sona erene kadar devam edebilir veya bazı durumlarda erişkinlikte de devam edebilir. Ancak, bazı durumlarda DEHB, yetişkinlikte de yeni ortaya çıkabilir. Belirtiler kişiden kişiye değişebilir ve belirtilerin şiddeti değişken olabilir. Bazı çocuklar veya yetişkinler belirtileri hafif şekilde yaşarken, bazıları daha ciddi belirtiler yaşayabilir.
DEHB’nin Nedenleri Nelerdir?
DEHB’nin kesin nedeni bilinmemektedir, ancak bazı faktörlerin rol oynadığı düşünülmektedir. Genetik faktörlerin, beyin kimyasındaki dengesizliklerin, çevresel faktörlerin ve beyindeki yapısal farklılıkların DEHB gelişiminde etkili olabileceği düşünülmektedir.
• Genetik faktörler: DEHB, genetik faktörlerin etkisi altında gelişebilir. Aile geçmişinde DEHB olan kişilerin çocuklarında da DEHB görülme olasılığı daha yüksektir.
• Beyin kimyasındaki dengesizlikler: DEHB’nin nedeni olarak beyin kimyasındaki dengesizliklerin etkili olabileceği düşünülmektedir. Bu dengesizlikler, beyindeki dopamin ve noradrenalin gibi nörotransmitterlerin düzgün bir şekilde işlev görmemesine neden olabilir.
• Çevresel faktörler: Çevresel faktörlerin DEHB’ye katkısı da olabilir. Örneğin, çocuklukta travmatik yaşantılar, gebelik ve doğum sırasında meydana gelen sorunlar, anne karnında sigara içilmesi gibi faktörler DEHB gelişimine etki edebilir.
• Beyindeki yapısal farklılıklar: Bazı araştırmalar, DEHB’li kişilerin beyinlerinde normal kişilere göre bazı yapısal farklılıklar olduğunu göstermektedir. Bu farklılıklar, DEHB gelişiminde rol oynayabilir.
DEHB Tedavisi Nasıl Yapılır?
DEHB tedavisi, birçok farklı yaklaşımı içeren bir bütünsel yaklaşım gerektirir. Tedavi, semptomların şiddetine, kişinin yaşı, tercihleri ve diğer faktörlere göre değişebilir. Tedavinin hedefi, semptomların azaltılması ve işlevselliğin artırılmasıdır. İşte DEHB tedavisinde sıklıkla kullanılan yaklaşımlar:
İlaç tedavisi: DEHB tedavisinde en yaygın kullanılan ilaçlar, uyarıcılar olarak adlandırılan sentetik amfetaminlerdir. Bu ilaçlar, sinir sistemini uyararak beyindeki kimyasalların dengesini düzenler ve semptomların azaltılmasına yardımcı olur. İlaç tedavisi, semptomların azaltılması ve işlevselliğin artırılması için önemli bir araçtır.
Psikoterapi: Psikoterapi, DEHB tedavisinde kullanılan bir diğer yaklaşımdır. Kişinin semptomları ve DEHB ile baş etme becerileri hakkında farkındalığını artırarak, semptomların azaltılmasına yardımcı olur. Davranış terapisi, bilişsel davranışçı terapi ve aile terapisi, psikoterapinin bazı örnekleridir.
Eğitim: DEHB’li kişilerin eğitimi, semptomların azaltılması ve işlevselliğin artırılması için önemlidir. Eğitim, DEHB’li kişilerin öğrenme zorluklarını, okulda başarısızlık nedenlerini ve davranış sorunlarını ele alır. Öğretmenler, öğrencinin bireysel ihtiyaçlarını karşılayacak özel eğitim programları hazırlayabilirler.
Yaşam tarzı değişiklikleri: Sağlıklı bir yaşam tarzı, DEHB’nin yönetilmesine yardımcı olabilir. Bu, düzenli uyku, sağlıklı beslenme, düzenli egzersiz, stres yönetimi, düzenli sosyal aktiviteler ve meditasyon gibi aktiviteleri içerir.
Tedavi genellikle multidisipliner bir ekip tarafından yürütülür ve bireysel ihtiyaçlara göre özelleştirilir. DEHB tedavisi uzun vadeli bir süreçtir ve ömür boyu devam edebilir.
DEHB’nin Uzun Vadeli Etkileri Nelerdir?
DEHB’nin uzun vadeli etkileri, kişiden kişiye değişebilir ve birçok faktöre bağlıdır. Bunlar arasında, kişinin semptomlarının şiddeti, tedaviye cevabı, yaşam tarzı, aile desteği ve diğer psikolojik faktörler yer alır.
Uzun vadeli etkilerden bazıları şunlardır:
Eğitim: DEHB’li çocuklar, akademik başarısızlıklar yaşayabilirler. Uzun vadede, düşük akademik başarı, işsizlik, düşük gelir ve sosyal problemler gibi sorunlara yol açabilir.
İlişkiler: DEHB’li çocuklar ve yetişkinler, arkadaşlık ve romantik ilişkilerde sorunlar yaşayabilirler. İlişkilerdeki zorluklar, yalnızlık, depresyon ve anksiyete gibi problemlere yol açabilir.
Davranış sorunları: DEHB’li çocuklar, okulda veya evde disiplin sorunları yaşayabilirler. Yetişkinlerde ise işyerinde veya diğer sosyal ortamlarda uyum sorunları görülebilir.
Özsaygı: DEHB’li kişiler, başarısızlık veya sosyal problemler nedeniyle düşük özsaygıya sahip olabilirler. Bu, ileride depresyon ve anksiyete gibi duygusal sorunlara yol açabilir.
Bağımlılık: DEHB’li kişiler, alkol ve uyuşturucu gibi maddelere bağımlı olma riski altındadırlar. Ayrıca, DEHB’li yetişkinler, sigara içme ve obezite gibi kötü sağlık alışkanlıklarına da daha yatkındırlar.
Bu nedenlerden dolayı, DEHB erken teşhis edilip tedavi edilmezse, uzun vadeli etkileri önlemek daha zor hale gelebilir. Ancak, erken teşhis ve doğru tedavi, semptomların azaltılmasına ve uzun vadeli etkilerin önlenmesine yardımcı olabilir.